Filosoof Hans Schnitzler tipte mij (toen ik hem interviewde) om tijdens Mei Social Vrij een brief aan socials te schrijven. Hier gaat ie:
Beste socials,
Aan wie of wat schrijf ik deze brief eigenlijk? Jij bent door de jaren heen zo vaak van gedaante verwisseld. Meer dan één platform, netwerk of bedrijf ben je vooral een combinatie van functionaliteiten. Je was ooit een beetje ICQ, MSN, Gmail, Couchsurfing, Tandem en YouTube. Maar vooral was je voor mij Facebook, Twitter, Instagram, LinkedIn en ook Tinder. Je was elke plek waar ik van mijzelf een personage maakte, waar ik een profielfoto kon kiezen, een gelikte omschrijving van ‘wie ik ben’ in twee zinnen mocht geven. Waar ik foto’s, ervaringen, verhalen, muziek deelde. En waar ik steeds weer geconfronteerd werd met de vragen: hoe zien mensen mij en hoe wil ik dat mensen mij zien? Maar vooral: zien ze me eigenlijk wel?
Als ik het over je heb dan heb ik het zelden over het één op één contact dat je faciliteerde met vrienden, familie, kennisen, collega’s. Ik heb het nooit over de keren dat je me wees op een verjaardag die ik anders vergeten was, of op de geboorte van een kind van een inmiddels verre vriend. Deze dingen faciliteerde je absoluut, maar je was hierin niet de eerste en dit type contact typeert je ook al lang niet meer.
Ik heb het over jou als ik aan de duizenden uren denk die ik in eenzaamheid ‘ronddwaalde’, op zoek naar afleiding, prikkels en bevestiging. De duizenden keren dat ik mijzelf vergeleek met anderen en stilletjes oordeelde over totale vreemden. De honderden likes die ik gaf zonder dat ik iets echt leuk vond. De keren dat ik iets deelde om vervolgens urenlang in spanning te zitten of het wel leuk gevonden werd of iets verwijderde omdat ik merkte dat dit niet zo was. Aan de onoprechtheid en doelgerichtheid die ik dankzij jou tot in de puntjes cultiveerde.
Ik heb het over je als ik denk aan de mogelijkheden die je me gaf om dingen tegen mensen te zeggen die ik in het echt nooit publiek zou durven uitspreken. Of om mensen te behandelen zoals ik ze ‘in het echt’ nooit zou behandelen. Hoe ik via jou mensen kon opzoeken alsof het producten waren, aan de hand van hun platste kenmerken die ze vaak net zoals ik vrijwillig in jouw etalage plaatsen. Hoe je het mogelijk maakte om echte mensen met echte levens te zien als personages in mijn eigen serie of film. Als dingen die ik even aan of voor altijd uit kon zetten.
Je bent zo lang zo’n fundamenteel onderdeel van mijn leven geweest dat nu erkennen dat je mij niets gebracht hebt haast onmogelijk voelt. Het is alsof ik moet toegeven dat mijn beste vrienden eigenlijk niet mijn vrienden zijn. Alsof ik de religie die ik altijd al aanhang totale onzin is, of mijn relatie van 20 jaar een giftige blijkt te zijn.
Ik wil genuanceerd over je denken. Ik wil graag geloven dat je mij ook veel gebracht hebt. Dat ik meer contact had met anderen dan ik zonder jou ooit had kunnen hebben, dat ik via jou onvoorstelbaar meer leerde over de wereld, dat ik beter leerde schrijven doordat je me leerde publiceren. Dat ik mijn vak (communicatie) zo goed ken dankzij jou, en dat ik mensen in mijn leven heb (en heb kunnen houden) die ik anders nooit had gekend. Ook wil ik kritisch zijn naar mijzelf, en mijn moeilijkheden met jou zien als mijn eigen tekortkoming. Iets wat bij toeval versterkt werd door jou. Je bent tenslotte maar een ding.
Maar als ik echt kritisch nadenk, dan is er de realisatie dat ik al die uren -moeilijk te zeggen hoeveel precies, maar een hele conservatieve schatting zou 10.000 uren zijn (dat is 416 dagen ofwel bijna 9% van mijn wakkere leven sinds mijn 20e verjaardag)- ook had kunnen besteden aan al deze zaken: Ik had meer onder de mensen kunnen zijn, meer tijd kunnen steken in schrijven, lezen, studeren en leren over mijn vak. Ik had al die dingen waarvan ik altijd dacht dat jij me erbij hielp ook gekund zonder jou. En zonder het meekijken van de hele wereld. Zonder ruis, zonder druk, zonder spanning.
In de laatste jaren, waarin ik me met veel moeite van je losweekte, heb ik ervaren wat zonder jou leven met me doet. Het maakt me rustiger en meer gefocust. In plaats van honderden losse gedachten (posts, comments) ontstaan er nu plannen. En vanuit die plannen komen er inmiddels steeds meer daden.
De verlammende frustratie die ik jarenlang voelde, het idee dat ik zoveel ideeën had en er uiteindelijk nooit echt iets mee deed, begint weg te ebben. En in de plaats van die frustratie vind ik nu actie. Ik onderneem meer, zowel in mijn privéleven als in mijn werkende bestaan. Ik heb betekenisvollere relaties, vriendschappen, hobbies en ik lever beter werk. Door los te komen van jou ervaar ik rust. En voor die rust krijg ik nog zoveel meer terug dan ik had kunnen verwachten. Ik ruilde de likes, de eindeloze prikkels en de vluchtige bevestiging die je me bood in voor écht gezien worden, echt in contact staan met anderen. Op straat, in mijn familie, in het leven.
Jij bent niet de bron van al het kwaad, je bent niet de aanstichter van alles dat mis is in mijn leven of in de maatschappij. Maar je hebt me wel 20 jaar fenomenaal af kunnen leiden van wat er voor mijn neus gebeurde, wie er in mijn leven toe deden, wat ik allemaal kon doen. Je hebt me een goedkope, snelle en vluchtige versie geboden van waar ik echt op zoek naar was: vriendschap, liefde, betekenis, inhoud. Dat ik dat pas zo laat doorhad daar schaam ik me soms nog steeds voor, en dat ik ook nu nog niet voor 100% afscheid van je heb kunnen nemen, dat knaagt aan me. Maar ik weet dat er geen weg terug is van waar ik nu ben, ik kan alleen maar meer van je loskomen. Je aantrekkingskracht op mij is uitgewerkt en ik zie je alleen nog voor wat je echt bent: een kunstmatige, aangelengde versie van de werkelijkheid, een gemakkelijke vluchtweg. Je bent en blijft altijd een namaakversie van het originele, echte leven.
Het beste,
Jan
Social media leest deze brief natuurlijk niet, want ze bestaat niet. Voor wie deze brief wel las die nu denkt: mijn werkelijkheid is helemaal niet leuk, of misschien zelfs niet te verdragen, geef mij maar die simpele, leuke, mooie of gekke versie online. Als jij er echt van overtuigd bent dat je dit kunt, en onder controle hebt, wie ben ik om je ervan te weerhouden. Mijn brief is een persoonlijke, en is niet los te zien van mijn persoonlijke ervaring. Maar ik zeg wel dit: Ik ben ervan overtuigd dat een relatie met zoiets verslavends als social media nooit stilstaat. Het trekt aan je. En ik heb haar op dit pad helaas langer en verder dan de meesten gevolgd. Wat ik leerde is dat hoe langer je die weg volgt (kortom, hoe meer tijd je online doorbrengt), hoe meer jouw eigen werkelijkheid hieronder lijdt. Je relaties, je vriendschappen, je kennis, vaardigheden en je rust. Ze lijden allemaal onder jouw verwaarlozing. En die verwaarlozing kun je vervolgens echt alleen stoppen door de schijnwerkelijkheid die de socials je bieden terug te dringen. Door de tijd die je digitaal doorbrengt terug te brengen. Stap voor stap, totdat je over de ergste hobbels bent. Dan zal je merken dat het gemakkelijker gaat. Verwacht in het begin niet veel (en zeker geen wonderen), maar geef elke dag een paar minuten meer aan je echte leven en de mensen om je heen, en minder aan je digitale kant. Je zult zien dat het leven hiervan rustiger wordt en dat je de moeilijkheden in je echte leven beter aan kunt gaan en de mooie dingen meer kunt waarderen.